Najnowszy tom „Pamiętnika Literackiego”

Najnowszy tom Pamiętnika Literackiego, (t. LXVI) jest do kupienia w Księgarni Macierzy Szkolnej w POSK-u (236-248 King Street, London W6 ORF), księgarni „Veritas” (63 Jeddo Road, London W12 9EE) oraz w redakcji pisma (POSK), w Polsce: Księgarni im. Bolesław Prusa (Krakowskie Przedmieście 7, 00-068 Warszawa) i  w Księgarni Akademickiej (ul. św. Anny 6, 31-008, Kraków).

Wybiórcze czytanie „Pamiętnika Literackiego”

Dopóki byłam członkiem redakcji pisma czytałam każdy tom od deski do deski zanim poszedł na maszyny drukarskie. Obecnie czytam to pismo jak zwykły czytelnik, co oznacza, że w pierwszym rzędzie sięgam do swoim ulubionych autorów, czyli Adama Wiercińskiego i Jana Zielińskiego, a później przeglądam spis treści i wybieram te teksty, które mnie interesują.

Tym razem najpierw spojrzałam do spisu treści i moją uwagę zwróciły trzy teksty. Tak więc ulubieńców zostawiłam na później. To wybiórcze czytanie nie jest przypadkowe: wszystkie trzy artykuły dotyczą spraw historyczno-politycznych.

Regina Wasiak-Taylor omawia książkę Rafała Moczkodana „Uchwały Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie – stosunek emigracji do kraju”. Takich uchwał było trzy: z 1947, 1956 i w 1957. Pierwsza stwierdzała jednoznacznie, że pisarze polscy na obczyźnie uważają „za niezgodne z sumieniem narodowym i powołaniem pisarskim ogłaszanie w pismach i wydawnictwach kierowanych i nadzorowanych przez władze narzucone utworów swoich, dawnych i nowych”. Druga podjęta na zjeździe odbywającym się w dniach 20-21 października 1956, a więc w dniach, gdy wiele działo się w Warszawie i kierunek zmian dla wielu (niestety, przedwcześnie) napawał optymizmem, podobna była w duchu tej pierwszej. Trzecia łagodziła stanowisko ZPPnO. O tym czy drukować w kraju powinno decydować „sumienie pisarza”, a więc może drukować, „gdy jest to w jego przekonaniu służba kulturze polskiej, nie poddająca go w zależność od aparatu totalistycznego nadal działającego w Kraju”. Każda z tych uchwał mieściła się na kartce papieru, a książka Rafała Moczkodana liczy 370 stron. Autor bowiem zaprezentował dyskusje, bardzo zażarte, jakie wokół tych uchwał (zwłaszcza drugiej) rozgorzały.

Jeszcze krótszy był tzw. List 34, który w marcu 1934 r. wystosowała grupa pisarzy mieszkających w Polsce do premiera PRL Józefa Cyrankiewicza. Warto przytoczyć treść tego listu: „Ograniczenie przydziału papieru na druk książek i czasopism oraz zaostrzenie cenzury stwarza sytuację zagrażającą rozwojowi kultury narodowej. niżej podpisani, uznając istnienie opinii publicznej, prawa do krytyki, swobodnej dyskusji i rzetelnej informacji za konieczny element postępu, powodowani troską obywatelską, domagają się zmiany polityki kulturalnej w duchu zagwarantowanym przez   konstytucję Państwa i zgodnym z dobrem narodu.” To jedno rozbudowane zdanie miało dalekosiężne skutki dla tych, którzy się pod nim podpisali. Aleksandra Ziółkowska-Boehm omawia książkę Macieja Łuczaka „A imię jego 34. Postępowanie karne wobec sygnatariuszy Listu 34 i popierających go pisarzy” Autor sięgnął m.in. do dokumentów przechowywanych w Archiwów Akt Nowych, Sądu Najwyższego, archiwum IPN, Domu Literatury, do artykułów i opracowań. Książka liczy blisko 290 stron z czego 12 to bibliografia. Dobrze byłoby, aby obydwie te pozycja znalazły się zbiorach Biblioteki Polskiej w Londynie.

I wreszcie trzeci tekst: prof. Jana Władysława Wosia „V Światowy Festiwal Młodzieży i Studentów w Warszawie w pamięci licealisty”. Gdy zobaczyłam ten tytuł pomyślałam: cóż za zbieg okoliczności! Bo właśnie w tym samym tomie PL znajduje się mój tekst zatytułowany „Dzieci Października patrzą na Zachód”. Od razu zaznaczam: tytuł zaczerpnęłam z „Gazety Wyborczej”, która tak zatytułowała wykład ludwika Flaszena wygłoszony w Bibliotece Polskiej w Paryżu w 2007 r. Podobnie jak profesor Woś wracam do wydarzeń sprzed 70 lat. Jednym zdaniem nawiązuję do Festiwalu, podkreślając, że „otworzył Polskę na Zachód, na ulicach miast pojawiła się kolorowo ubrana młodzież – kobiety w szerokich barwnych spódnicach, chłopcy w nieco przykrótkich spodniach w kolorowych skarpetkach”. O wpływie Festiwalu prof. Jan Woś pisze: „ożyło wielkie pragnienie podróżowania po świecie” i dodaje: „Pojawiła się wielka potrzeba dyskutowania i konfrontacji własnych poglądów z poglądami innych.” Celem organizatorów Festiwalu było pokazanie lewicowej młodzieży z państw zachodnich „wyższości komunizmu nad kapitalizmem”. Skutek był odwrotny. Polska młodzież zamarzyła o tym, by być tak jak ich zachodni rówieśnicy. Dziękuję profesorowi za te wspomnienia.

A co jeszcze jest w „Pamiętniku Literackim”? Oddaję głos Reginie Wasiak-Taylor, prezes ZPPnO, która z racji pełnionej funkcji jest także redaktorem naczelnym wydawnictwa. We wstępie pisze:

„Istniejąca w Londynie w latach 1949-2011 Oficyna Poetów i Malarzy pozostawiła bezcenne archiwalia do dziejów literatury i książki na emigracji, które zostało przekazane Uniwersytetowi Jagiellońskiemu w Krakowie i tam znalazło doskonałe lokum. Na UJ odbyła się konferencja naukowa ‘Wokół Oficyny’, a my w Londynie, przedłużyliśmy rozmowy o wybitnych wydawcach i drukarzach, organizując sympozjum ‘Krystyna Bednarczyk i jej Oficyna’. Dlaczego taki tytuł? Gdyby współzałożycielka OPiM dożyła 2023 roku to obchodzilibyśmy jej setne urodziny. Do udziału w sympozjum zaprosiliśmy świadków działalności Oficyny, współpracowników i przyjaciół Krystyny Bednarczykowej. Wybrane wypowiedzi drukujemy w bloku rozpoczynającym grudniowy tom PL, a są to: Caryl Topolski (żona Feliksa Topolskiego), Alex Dąbrowska (jej córka chrzestna), Magda Czajkowska (przyjaciółka), Emma i David Robinson (sąsiedzi), Mieczysława Wazacz i Anna Frajlich (autorki drukujące w OPiM). Na łamach pisma wracamy do tematu sztucznej inteligencji w twórczości literackiej. Al niepostrzeżenie wkroczyła w życie każdego z nas, dziś należy z uwagą śledzić jej wielorakie oddziaływanie i pamiętać o potencjalnych zagrożeniach. Piszą o tym z należytą powagą, a kiedy indziej z humorem: Jakub Lichański, Łukasz Przelaskowski i Stefan Tyczyna. Lektury z dzieciństwa, któż ich nie pamięta? W 2022 minęło 150 lat od opublikowania przez Juliusza Verne’a najpoczytniejszej powieści francuskiej ‘W 80 dni dookoła świata’, o czym głośniej było w Polsce i w Wielkiej Brytanii aniżeli nad Sekwaną. Emerytowany profesor Sorbony, Michał Masłowski komentuje historyczny aspekt powstania powieści i osadza ją na mapie literackich prądów. Dla Wiktora Moszczyńskiego książka Verne’a była źródłem wczesnomłodzieńczych marzeń o podróżowaniu śladami Phileasa Fogga, które mógł urzeczywistnić dopiero po przekroczeniu siedemdziesiątego roku życia. Z podróży dookoła świata naszego Kolegi wybraliśmy kilka fragmentów z prowadzonego przez niego dziennika.” To tylko skrót tego, co znajduje się w ostatnim tomie „PL”. Do czytania jest znacznie więcej.

Katarzyna Bzowska
„Tydzień Polski”, 19/101.2024

SPIS TREŚCI
7 Od Redakcji
8 From the Editor
11 O KRYSTYNIE BEDNARCZYK I JEJ OFICYNIE
Caryl Topolski, Magdalena Czajkowska, Aleksandra Dąbrowska, Mieczysława Wazacz
20 Anna FRAJLICH, Czterdzieści lat pod arkadami
27 Michał MASŁOWSKI,Odkrywanie planety
33 Wiktor MOSZCZYŃSKI, 80 dni śladami Phileasa Fogga
35 Wiktor MOSZCZYŃSKI, Chasing Phileas Fogg: 80 Days on Borealis
45 POECI DIASPORY
Grażyna ZAMBRZYCKA, Jaśmin, Do lutni, Stanisław
49 Jakub Z. LICHAŃSKI, Stanisław Lem i sztuczna inteligencja
63 Łukasz PRZELASKOWSKI, Czy AI zastąpi pisarzy
70 Stefan TYCZYNA, AI – KI-SI- ChatGPT
75 Adam WIERCIŃSKI, Zdziwienia i sprzeciwy. Sienkiewicz pospiesznie czytany (4)
79 Jakub KURZYŃSKI,  <jej usta>, <terra incognita>
81 Krystyna KARDYNI-PELIKÁNOVÁ, O mało znanych spotkaniach Wisławy Szymborskiej z poezją czeską
93 Justyna GORZKOWICZ, O czytelniczym kompasie opowiada Marcin Filipowicz
98 Kornel FILIPOWICZ, Niewola
99 Marcin LUTOMIERSKI, Literatura dla młodego odbiorcy na obczyźnie jako zadanie badawcze
103 Stanisław Sławomir NICIEJA, Grupa Poetycka „Wołyń”
119 Sławomir KOPER, Wileńscy Karaimi i Tatarzy
126 Jakub KURZYŃSKI, Na wieczność [*]
127 Jan Władysław WOŚ, V Światowy Festiwal Młodzieży i Studentów w Warszawie w pamięci licealisty
140 Anna Maria MICKIEWICZ, Konradowska refleksja…
141 Alwida A. BAJOR, Trudne próby przebicia się do rzeczywistości
144 Bolesław BIENIASZ, Liryki ujęte w metrum haiku
145 Magda CZAJKOWSKA, The Reluctant Pole
149 Ewa THOMPSON, Katerina Iwanowna Wierchowcew versus Gruszeńka Swietłowa
153 Katarzyna BZOWSKA, „Dzieci Października patrzą na Zachód”
163 Elżbieta SMOLEŃSKA, Kopiści
169 Wioletta GRZEGORZEWSKA, Berek, Żerdka i Cyja
174 Bolesław BIENIASZ, Liryki ujęte w metrum haiku
175 Joanna KERN, Ławka pod kasztanem
181 Bożena Anna FLAK, Matka
186 Boleslaw BIENIASZ, Liryki ujęte w metrum haiku
187 Anna RYLAND, Nauczycielka
195 Irene STURM, Izabella Hampton i Henryk Wieniawski
197 Grażyna ZAMBRZYCKA, Olga i Khadim
199 Romuald Aldek ROMAN, List z Bośni

RECENZJE I OMÓWIENIA
205 Jerzy MADEJSKI, Papiery, biala skrzynia i wiersze
211 Adam WIERCIŃSKI, Książka o Rodziewiczównie
217 Aleksandra ZIÓŁKOWSKA-BOEHM, List 34
220 Adam CEDRO, Fryderyk Szopen i Cyprian Norwid. Rozważania o przyjaźni i twórczości
223 Regina WASIAK-TAYLOR, Pisarze z emigracji do pisarzy w kraju
227 Magdalena BAK, Sąsiad Noego
236 Maria ZAKRZEWSKA, Footprints of Polonia
239 Włodzisław ZEIDLER, Demon aktywizmu, czyli od legendy do historii
248 Regina WASIAK-TAYLOR, Modelowa Polka

253 Jan ZIELIŃSKI, Lektury spiralne. Ilu Iwaszkiewiczów?
263 Katarzyna ZECHENTER, Trzęsienie ziemi

265 LISTY POLEMIKI
Bolesław Bieniasz, Irena Michalowska, Włodzimierz Próchnicki
271 Marek KUSIBA, Kartka z Kanady (i z Lublina…)

277 KRONIKA ZWIĄZKU PISARZY POLSKICH NA OBCZYŹNIE

Laurki urodzinowe: Wojciech Jerzy Podgórski – s. 102

277 Kalendarz imprez literackich

281 BIOGRAMY: Piotr Kilanowski

282 Z żałobnej Karty: Pamięci Hanny Essigman-Reszczyńskiej (1928-2023) Nekrologi: Grażyna (Gaya) Trojanowska-Grusznic – s. 118

285 Andrzej Maria BORKOWSKI
Autorka ilustracji – Basia Lautman

286 INDEKS NAZWISK

ILUSTRACJE
74 Basia Lautman Crossroads
92 Basia Lautman Debiutantka
148 Basia Lautman Devil Cats
152 Basia Lautman Round and Round
204 Basia Lautman Sznaucer Tino
270 Basia Lautman Fergus Dreaming